Etiket: Tercüman Yayınları

Mahmud Celâleddin Paşa'nın en müh'im eseri "Mir'at—ı Hakikat” dir. 1839—1908 devirlerinin en önemli kaynaklarından olan bu eser, İstanbul'da üç cild halinde basılmış (1326—7 — 1908—9) olup, tasnif, tedkîk, tahlil, terkip bakımından mükemmel bir kitap olarak vasıflandırılmıştır. Eserin her cildi dört cüzden ibârettir. Eserin baş tarafında kısa bir önsözden sonra Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki 150 senelik hadiselerin bir özeti verilmiş, sonra Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz’in tahta çıkışları anlatılmıştır. Birinci cüzde Hersek mes'elesinin çıkışından Bulgaristan ihtilâlinin patlak vermesine kadar olan iç ve dış olaylardan bahsedilmiştir. İkinci cüzde Selânik vak'ası, medrese tafebesinin ayaklanması, Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilmesi ve ölümü, Çerkez Hasan vak'ası gibi iç olaylar anlatıldıktan sonra Hersek, Sırbistan ve Karadağ meselelerine yer verilmiştir. Üçüncü cüzde, Sultan V. Murad'ın tahttan indirilerek II. Abdülhamid'in tahta çıkarılması, Sırbistan—Karadağ muharebeleri, İstanbul konferansının toplanması ve Kânun—ı Esâsî'nin tanzim ve ilânı anlatılmıştır. Dördüncü cüzde, Osmanlı Devleti'nin siyâsî, askerî, mülkî ve malî durumu incelenmiş, Sırbistan'la yapılan banş antlaşması ve nihayet Londra protokolü yer almıştır.
İkinci cildin birinci cüzünde, 93 (1877—78) harbinin sebepleri, çıkışı ve tarafların harbden önceki hazırlıkları üzerinde durulmuştur. İkinci cüzde, doğu cephesinde Ruslarla yapılan muharebeler anlatılmıştır. Üçüncü cüz, Rumeli'deki muharebelere (Şipka muharebelerinin sonuna kadar) dairdir. Dördüncü cüz ise, baştan sona kadar Plevne muharebelerine tahsis edilmiştir.
Üçüncü cildin birinci cüzünde Rusya ile yapılan barış görüşmeleri ve mütarekenin imzalanması anlatılmıştır. İkinci cüzde, sadâret değişikliği, Ingiltere donanmasının Çanakkale Boğazından girişi, Rusların Ayastefanos (Yeşilköy)'a kadar ilerlemesi, Edirne'ye Ayastefanos görüşmeleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü cüzde, Rus istekleri, Serasker Rauf Paşa'nınm fevkalâde elçilikle Petersburg'a gidişi, bazı mühim iç olaylar, İngiltere ile bir saldırmazlık antlaşması yapılarak Kıbrıs'ın Ingiliz idaresine bırakılması, Ali Suavi ve Rodop balkanı hadiseleri hikâye edilmiştir. Dördüncü cüz ise, Berlin Kongresi’ne ve bu kongrede alınan kararlara dâirdir.
Malımud Celâleddin Paşa'nm diğer bir eseri de "Ravza-tü’l—Kâmilin" dir. Bu eser, Sadrıâzam Yusuf Kâmil Paşa’ ya ithaf edilmiş olup 1292 ( —1875)’de basılmıştır. 1703 Edirne vak’asından bahseden "Şefik—nâme”nin şerhidir. 1282—1285 Girit vekâyiine dâir yazmış okluğu "Girit İhtilâli Tarihi” adlı eseri ise, yazma halinde olup (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazm. mı. 4150), ’Tercüman 1001 Temel Eser" serisi için sadeleştirilmiş metni hazırlanmak tadır. Bunlardan başka, bazı şiirleriyle, resmî nutukları ve bir kısım mektupları da basılı eserleri arasındadır.