Manuel Serrano Y. Sanz – Türkiye'nin Dört Yılı

Kanuni devrinde İstanbul'daki Türk hayatını anlatan bu eser, ismi bilinmeyen bir İspanyol tarafından 1557'de yazılarak İspanya Kralı İkinci Filip'e takdim edilmiştir... Yazarın takdim için yazdığı önsözden anlaşıldığına göre, eserin başlıca gayesi o tarihlerde Avrupa'nın en kuvvetli hükümdarlarından biri olan İkinci Filip'e İspanya'nın ve bütün Avrupa'nın en büyük hasmı olan Türkler hakkında bilgi vermektir. Yazar bu bilgileri üç kişi arasında sualli cevaplı bir konuşma halinde vermektedir. Konuşmacılar dan biri Türkler elinde esir olarak İstanbul'da birkaç yıl yaşamış bir gemici, diğer ikisi ise ondan Türk hayatı hakkında bilgi alan arkadaşlarıdır. Pek muhtemeldir ki, yazar bu bilgileri tek bir şahıstan değil, fakat İstanbul'da esir kaldıktan sonra İspanya'ya dönebilen birçok kimselerden toplamıştır.
Eserin gayesi sadece Türk hayatı hakkında bir tasvir vermek de değildir Birçok müşahedeler tenkidci bir düşünce ile takdim edilmekte, hıristiyan dünyasına öğüt olacak mahiyette fikirler de verilmektedir. O çağların Avrupa'sında beğenilmeyen birçok noktaları düzeltmek maksadıyla seyahat eserleri yazmak ve yabancı ülkelerden örnekler vermek âdeti vardı. Fakat elimizdeki eser onlardan birçok bakımlardan farklıdır. Yorumlarda bazan hatâ bulunsa bile, anlatılanların büyük çoğunluğu müşahedeye dayanmaktadır, hattâ yazar, birçoklarının yaptığı gibi, sırf kendi fikirlerine destek vermek üzere hayatî vakıalar anlatmak yerine, Türkiye hakkında bu türlü hayatî bilgilerin çoğunu düzeltmeye çalışmaktadır.
Yazarın naklettiği müşahedeler şimdiye kadar bilinen¬lere bir yenilik katmıyor, fakat devletimizin en kudretli çağında ciddî bir Avrupalı'nın, bir İspanyol'un bize ve kendi memleketine nasıl bir gözle baktığını gösterdiği için çok faydalıdır. Maamafih, yazarın Türkiye'ye hasım gözüyle bakması onu bazan aleyhte konuşmaya da zorlamaktadır.