Etiket: Stanislaw Lem

Ölümlü Makineler, bilimkurgu türünün duayeni Stanislaw Lem’in robotlar, başka bir deyişle “demir melekler” üzerine yazdığı on dört öyküden oluşuyor. “Robot Masalları” adlı derlemeyi oluşturan ilk on bir öykü, elektroşövalyelerin elektroatları üzerinde kılıç oynattıkları, “bir damla protoplazması bile olmayan bir dünyayı” konu edinir. Bu dünyada insanın adı da anılır, gittiği her yere yıkım götüren “Beyaz Ölüm” olarak. Öykülerin ortak noktası, robotların da ölümlü birer yaratık, nihayetinde birer insan olduklarıdır. “Av” ile “Maske” adlı iki hüzünlü öyküde Lem, uzun soluklu yapıtlarını aratmayacak bir kalem ustalığı ve yaratıcılık sergiler. Bir makine ile bir insan arasındaki av-avcı ilişkisi çerçevesinde kurgulanmış iki öykü, yer yer Gotik izler taşıyan bir atmosferde, makine ile insan arasındaki sınırın adeta silindiği duygu yüklü birer başyapıt niteliğinde. Öyküleri derleyip İngilizce’ye çeviren Michael Mandel’in dediği gibi: “Lem çok eğlencelidir, ama bir öyküyü hüzünlü bir tonda anlatmasını da bilir.”

Yine bir Lem klasiği ile karşı karşıyayız. Hem de yepyeni; Türkçe’de ilk kez yayımlanıyor. Kurgusu kadar, dilin de mükemmel kullanıldığı bu kitapta Lem, temel dilbilim ve anlambilim kuramlarından yararlanıyor. Kahramanımız, “Özel Görev” için seçilmiş özel biridir. Görev’in tebliğ edileceği binaya girer ve... kendini anlamsız bir labirentin koridorlarında bulur. Herkes göründüğünden farklı bir kişiliktedir. Kim kimdir, dost nedir, düşman nerededir, bilinmez. Belki de, bırakın “Özel Görevi”, ortalıkta verilmiş herhangi bir görev bile yoktur. İçinde yaşadıkları Bina organik bir yapıdır; içerde yaşananlar ise, merkezinde “küvette bulunan günce”nin olduğu birtakım metinler tarafından düzenlenmektedir. Günce, yazılı tarihin silinmesiyle ortaya çıkan kaosun tasvirini içermektedir. Lem, bu romanında göstergelerin işlevlerini değiştirerek karmaşık bir dünya yaratıyor.

İnsanın Bir Dakikası, olmayan üç kitap hakkındaki eleştirilerden oluşan bir eser. Eleştirilen kitaplardan ilki, bir dakika içinde yeryüzünde kaç şimşek çaktığı, kaç ton su fışkırdığı, kaç kişinin seviştiği, kaç kişinin doğal nedenlerle öldüğü gibi niceliksel bilgiler veriyor. "Tersine Evrim" adını taşıyan ikinci kitap klasik Lem metinlerine en çok benzeyeni; büyük usta "yirmibirinci yüzyılın askerî tarihine ilişkin" gizli bir kitap ele geçirdiğini öne sürüyor ve söz konusu kitabı eleştirirken bizlere mikro ve nano-robotlardan oluşan orduların kimyasal ve genetik silahlarla çarpıştığı bir savaş senaryosu çiziyor. Yenilmez (The Invincible), Cyberiad, Fiyasko ve Dünya Barışı (Peace on Earth) adlı kitaplarındaki temaları anımsatan bu senaryoya ilişkin spekülasyonlarıyla Lem, son dönem eserlerinde rastladığımız tavrını sürdürüyor ve sık sık kurgu dışına çıkarak olası bir gelecekteki silahlanma yarışına ilişkin görüşlerini bir deneme havasında anlatıyor. Üçüncü kitap olan "Dünya: Bir Afet Bölgesi"nin eleştirisi tümüyle deneme tarzında; varoluşumuzun gizini istatistiksel verilerle açımlama yolunda bir girişim. Bugün yetmişdokuz yaşında olan bilim-kurgu yazarı, düşünür Stanislaw Lem'in 1986 tarihli bu yapıtı onun deneme tarzına yönelişinin ilk örneklerinden biri. Üstadın meraklı kafasıyla geleceğin denizlerinde dolaşmak isteyenler bu kitabı ellerinden bırakmayacaklar.

Çok uzak olmayan bir gelecek. Sınırlar kalkmış, dünya bir refah gezegeni olma yolunda, insanlar özgür ve/fakat sorumlu, üstelik mutluluktan uçuyorlar. Bu bir rüya mı? İnsanoğlu gerçekten 'yeryüzündeki cenneti' mi yaşıyor? ... Huxley'nin "Cesur Yeni Dünyası"ndan, Orwell'in 1984'ünden esintiler taşıyan bir kara-mizah. Bilim-kurgu ustası Stanislaw Lem karanlık bir geleceğin tablosunu çizerken kestirme yoldan ulaşılan mutluluğun boşunalığına ve tehlikelerine dikkat çekiyor.